محاسبه مالیات بر ارزش افزوده (VAT) در اکسل

محاسبه مالیات بر ارزش افزوده یا VAT، نوعی مالیات غیر مستقیم است که بر مصرف کالاها و خدمات اعمال می‌شود. به زبان ساده، VAT مالیاتی است که هر زمان که ارزشی به کالا یا خدمات در زنجیره تولید و توزیع اضافه می‌شود، محاسبه و دریافت می‌گردد. این مالیات در نهایت توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می‌شود، اما در طول زنجیره تولید و توزیع، کسب و کارها نقش جمع آوری و پرداخت آن به دولت را ایفا می‌کنند.

مفاهیم کلیدی:

• مالیات غیر مستقیم: مالیاتی که مستقیماً از درآمد یا سود افراد و شرکت‌ها گرفته نمی‌شود، بلکه بر مصرف کالاها و خدمات وضع می‌گردد.
• ارزش افزوده: افزایش ارزشی که در هر مرحله از تولید و توزیع به کالاها و خدمات اضافه می‌شود. به عنوان مثال، ارزش افزوده یک نانوا، تبدیل آرد، آب و سایر مواد اولیه به نان و ارائه آن به مشتری است.
• مصرف کننده نهایی: فردی که کالا یا خدمات را برای استفاده شخصی خریداری می‌کند و نه برای فروش مجدد یا تولید کالای دیگر.
• زنجیره تولید و توزیع: مراحل مختلفی که یک کالا یا خدمت از تولید کننده اولیه تا مصرف کننده نهایی طی می‌کند.

چه کسانی VAT را پرداخت می‌کنند و چه کسانی آن را جمع آوری می‌کنند؟

• پرداخت کننده نهایی: مصرف کننده نهایی VAT را به صورت غیر مستقیم و از طریق پرداخت قیمت کالا یا خدمات، پرداخت می‌کند.
• جمع آوری کننده: کسب و کارها در هر مرحله از زنجیره تولید و توزیع، VAT را از مشتریان خود جمع آوری می‌کنند و پس از کسر VAT پرداختی خود (مالیات بر ارزش افزوده ورودی)، مابقی را به دولت پرداخت می‌کنند.

در صفحه فرهنگنامه مجموعه کاملتری از آموزش اکسل بویژه تمرینات متنوع کاربردی در دسترس شماست.

محاسبه مالیات بر ارزش افزوده (VAT)

محاسبه VAT بر اساس قیمت فروش کالا یا خدمات و نرخ VAT اعمالی صورت می‌گیرد. فرمول اصلی محاسبه VAT به شرح زیر است:

مبلغ مالیات بر ارزش افزوده = قیمت فروش * نرخ مالیات بر ارزش افزوده

یا به عبارت دیگر:

VAT = قیمت فروش × نرخ VAT

با این حال، در عمل معمولاً قیمت کالا یا خدمات شامل VAT است و برای محاسبه مقدار VAT از قیمت نهایی، باید از فرمول زیر استفاده کرد:

مبلغ مالیات بر ارزش افزوده = قیمت فروش / (۱ + نرخ مالیات بر ارزش افزوده) × نرخ مالیات بر ارزش افزوده

یا به عبارت دیگر:

VAT = قیمت فروش / (۱ + نرخ VAT) × نرخ VAT

مثال:

فرض کنید قیمت یک کالا ۱۰۰,۰۰۰ تومان و نرخ مالیات بر ارزش افزوده ۹% باشد.

روش اول (محاسبه مستقیم):

مبلغ مالیات بر ارزش افزوده = ۱۰۰,۰۰۰ تومان * ۹% = ۹,۰۰۰ تومان

روش دوم (محاسبه از قیمت نهایی):

مبلغ مالیات بر ارزش افزوده = ۱۰۰,۰۰۰ تومان / (۱ + ۹%) × ۹% = ۱۰۰,۰۰۰ تومان / ۱.۰۹ × ۰.۰۹ = ۹۱,۷۴۳ تومان × ۰.۰۹ ≈ ۹,۰۰۰ تومان

نکته مهم: در بیشتر موارد، قیمت‌های اعلام شده در فروشگاه‌ها و مراکز ارائه خدمات، شامل VAT می‌باشند. بنابراین، برای محاسبه دقیق مبلغ VAT باید از فرمول دوم استفاده کرد تا از قیمت نهایی، مبلغ VAT را جدا نمود.

مثال‌های اکسلی جامع برای محاسبه VAT

برای درک بهتر نحوه محاسبه VAT و استفاده از اکسل، مثال‌های زیر را به صورت جدولی بررسی می‌کنیم:

مثال ۱: محاسبه VAT برای یک قلم کالا

فرض کنید می‌خواهیم VAT کالایی با قیمت ۱۵۰,۰۰۰ تومان و نرخ VAT ۱۰% را محاسبه کنیم.

توضیح فرمول در سلول B۳:

B۱/(۱+B۲): قیمت خالص کالا (بدون VAT) را محاسبه می‌کند.
*B۲: نتیجه قیمت خالص در نرخ VAT ضرب می‌شود تا مبلغ VAT محاسبه گردد.
نتیجه در سلول B۳: در این مثال، مقدار ۱۳,۶۳۶.۳۶ تومان به عنوان مبلغ VAT نمایش داده می‌شود.

مثال ۲: محاسبه VAT برای لیستی از کالاها

فرض کنید لیستی از کالاها با قیمت‌های مختلف دارید و می‌خواهید VAT هر کدام را به صورت جداگانه و جمع کل VAT را محاسبه کنید.

توضیحات:

• ستون C (نرخ VAT) ثابت فرض شده و در سلول C۲ قرار دارد.
• فرمول‌های محاسبه مبلغ VAT و قیمت خالص در ستون‌های D و E آورده شده‌اند.
• در ردیف آخر (ردیف ۵)، از تابع SUM برای محاسبه جمع کل مبالغ VAT و قیمت‌های خالص استفاده شده است.

مثال ۳: محاسبه قیمت با احتساب VAT (قیمت ناخالص)

گاهی اوقات ممکن است قیمت خالص کالا (بدون VAT) مشخص باشد و بخواهید قیمت نهایی (شامل VAT) را محاسبه کنید. فرمول محاسبه قیمت ناخالص به شرح زیر است:

قیمت ناخالص = قیمت خالص × (۱ + نرخ مالیات بر ارزش افزوده)

مثال اکسلی:

نتیجه در سلول B۳: در این مثال، مقدار ۸۷,۲۰۰ تومان به عنوان قیمت ناخالص (شامل VAT) نمایش داده می‌شود.

محاسبه مالیات با مارجین (Margin) و مارکاپ (Markup)

در بحث مالیات، مفاهیم مارجین و مارکاپ معمولاً به صورت مستقیم برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به کار نمی‌روند، اما در محاسبات سود و قیمت‌گذاری و در برخی از سیستم‌های مالیاتی خاص ممکن است نقش داشته باشند. در اینجا به توضیح این مفاهیم و ارتباط احتمالی آنها با مالیات می‌پردازیم:

مارجین (Margin) یا حاشیه سود ناخالص:

مارجین به تفاوت بین قیمت فروش و قیمت تمام شده یک کالا یا خدمت اشاره دارد. به عبارت دیگر، مارجین نشان دهنده سودی است که از فروش یک کالا یا خدمت به دست می‌آید.

فرمول محاسبه مارجین:

مارجین = قیمت فروش – قیمت تمام شده

مثال:

اگر قیمت فروش یک کالا ۲۰۰,۰۰۰ تومان و قیمت تمام شده آن ۱۵۰,۰۰۰ تومان باشد، مارجین برابر است با:

مارجین = ۲۰۰,۰۰۰ تومان – ۱۵۰,۰۰۰ تومان = ۵۰,۰۰۰ تومان

مارکاپ (Markup) یا افزایش قیمت:

مارکاپ به درصدی از قیمت تمام شده اشاره دارد که به آن اضافه می‌شود تا قیمت فروش تعیین شود. به عبارت دیگر، مارکاپ نشان دهنده میزان افزایش قیمت نسبت به قیمت تمام شده است.

فرمول محاسبه مارکاپ:

مارکاپ = ((قیمت فروش – قیمت تمام شده) / قیمت تمام شده) × ۱۰۰%

یا به صورت اعشاری:

مارکاپ = (قیمت فروش / قیمت تمام شده) – ۱

مثال:

با استفاده از مثال قبلی، مارکاپ برابر است با:

مارکاپ = ((۲۰۰,۰۰۰ تومان – ۱۵۰,۰۰۰ تومان) / ۱۵۰,۰۰۰ تومان) × ۱۰۰% = (۵۰,۰۰۰ تومان / ۱۵۰,۰۰۰ تومان) × ۱۰۰% = ۳۳.۳۳%

یا به صورت اعشاری:

مارکاپ = (۲۰۰,۰۰۰ تومان / ۱۵۰,۰۰۰ تومان) – ۱ = ۱.۳۳۳ – ۱ = ۰.۳۳۳

ارتباط مارجین و مارکاپ با مالیات:

• مالیات بر سود (مالیات بر درآمد): مارجین و مارکاپ مفاهیم مهمی در محاسبه سود کسب و کارها هستند. سود نهایی (پس از کسر هزینه‌ها) مبنای محاسبه مالیات بر سود یا مالیات بر درآمد شرکت‌ها قرار می‌گیرد.
• سیستم‌های مالیاتی خاص: در برخی از سیستم‌های مالیاتی خاص (که کمتر رایج هستند)، ممکن است مالیات مستقیماً بر اساس مارجین یا مارکاپ محاسبه شود. به عنوان مثال، در برخی از کشورهای اروپایی، برای معاملات دست دوم، مالیات بر ارزش افزوده ممکن است بر اساس مارجین (تفاوت قیمت خرید و فروش) محاسبه شود تا از مالیات مضاعف جلوگیری شود.
• قیمت‌گذاری و VAT: مارکاپ به عنوان یک روش قیمت‌گذاری می‌تواند بر قیمت فروش تاثیر بگذارد و در نتیجه، بر مبلغ VAT محاسبه شده بر اساس قیمت فروش نیز اثرگذار باشد. با این حال، به طور معمول، VAT مستقیماً بر اساس قیمت فروش نهایی محاسبه می‌شود و نه بر اساس مارجین یا مارکاپ.

مثال اکسلی محاسبه مارجین و مارکاپ:

نتیجه:

• سلول B۳ (مارجین): ۷۰,۰۰۰ تومان
• سلول B۴ (مارکاپ): ۳۸.۸۹%

محاسبه ارزش افزوده در مارکاپ و مارجین در فروشندگی

در معاملات فروش، به ویژه در خرده‌فروشی و عمده‌فروشی، محاسبه دقیق قیمت با در نظر گرفتن مالیات بر ارزش افزوده (VAT)، مارجین و مارکاپ اهمیت حیاتی دارد. گاهی اوقات، خریداران ممکن است با درخواست محاسبه قیمت با ارزش افزوده و سپس درخواست کسر ارزش افزوده از قیمت نهایی، به دنبال کاهش قیمت و افزایش سود خود باشند. در این شرایط، اگر فروشنده به درستی محاسبات را انجام ندهد و صرفاً درصد مالیات بر ارزش افزوده را از قیمت نهایی کسر کند، ممکن است دچار ضرر شود.

سناریوی رایج:

فرض کنید شما یک فروشنده هستید و قیمت تمام شده کالایی برای شما ۱۰۰,۰۰۰ تومان است. شما می‌خواهید با ۴۰% مارکاپ کالا را به فروش برسانید و نرخ مالیات بر ارزش افزوده ۹% است.

روش نادرست محاسبه (ضررده):

1. محاسبه قیمت فروش با مارکاپ:
   • مارکاپ = ۴۰%
   • قیمت فروش بدون VAT = قیمت تمام شده × (۱ + مارکاپ) = ۱۰۰,۰۰۰ تومان × (۱ + ۰.۴) = ۱۴۰,۰۰۰ تومان
2. محاسبه VAT بر اساس قیمت فروش بدون VAT:
   • نرخ VAT = ۹%
   • مبلغ VAT = قیمت فروش بدون VAT × نرخ VAT = ۱۴۰,۰۰۰ تومان × ۹% = ۱۲,۶۰۰ تومان
3. قیمت فروش نهایی (شامل VAT) که به خریدار اعلام می‌شود:
   • قیمت فروش نهایی = قیمت فروش بدون VAT + مبلغ VAT = ۱۴۰,۰۰۰ تومان + ۱۲,۶۰۰ تومان = ۱۵۲,۶۰۰ تومان
4. درخواست خریدار برای کسر VAT از قیمت نهایی:
   • خریدار قیمت ۱۵۲,۶۰۰ تومان را مشاهده می‌کند و درخواست می‌کند “فقط قیمت بدون مالیات را حساب کنید”.
5. محاسبه نادرست قیمت بدون مالیات توسط فروشنده (با کسر ۹% از قیمت نهایی):
   • کسر ۹% از ۱۵۲,۶۰۰ تومان: ۱۵۲,۶۰۰ تومان × ۹% = ۱۳,۷۳۴ تومان
   • قیمت نهایی پس از کسر نادرست VAT: ۱۵۲,۶۰۰ تومان – ۱۳,۷۳۴ تومان = ۱۳۸,۸۶۶ تومان

مشکل این محاسبه نادرست:

در این روش نادرست، فروشنده با کسر ۹% از قیمت نهایی (۱۵۲,۶۰۰ تومان) به اشتباه مبلغ VAT را ۱۳,۷۳۴ تومان محاسبه کرده است، در حالی که مبلغ VAT واقعی که قبلاً محاسبه شده بود ۱۲,۶۰۰ تومان بود. در نتیجه، قیمت نهایی به جای ۱۴۰,۰۰۰ تومان (قیمت فروش اصلی بدون VAT)، به ۱۳۸,۸۶۶ تومان کاهش یافته است. این کاهش قیمت باعث کاهش مارجین و سود فروشنده می‌شود.

روش صحیح محاسبه با در نظر گرفتن مارجین و مارکاپ:

برای جلوگیری از ضرر در چنین سناریوهایی، فروشنده باید به قیمت خالص خود (بدون VAT) پایبند باشد و اجازه ندهد با کسر درصد نادرست از قیمت نهایی، مارجین او کاهش یابد.

در مثال بالا، قیمت فروش بدون VAT که بر اساس مارکاپ ۴۰% محاسبه شده بود، ۱۴۰,۰۰۰ تومان بود. این قیمت باید به عنوان قیمت خالص در نظر گرفته شود. در صورت درخواست خریدار برای قیمت “بدون مالیات”، فروشنده باید به سادگی قیمت خالص ۱۴۰,۰۰۰ تومان را اعلام کند و از کسر درصد نادرست از قیمت نهایی خودداری کند.

مثال جدولی برای مقایسه روش صحیح و نادرست:

توضیحات جدول:

• جدول بالا به وضوح نشان می‌دهد که کسر نادرست درصد VAT از قیمت نهایی منجر به کاهش مارجین و مارکاپ فروشنده می‌شود و در نتیجه سود کمتری نصیب او خواهد شد.
• روش صحیح، پافشاری بر قیمت خالص (بدون VAT) است که بر اساس مارکاپ از قبل تعیین شده محاسبه شده است. در این روش، در صورت درخواست خریدار برای قیمت “بدون مالیات”، فروشنده به سادگی قیمت خالص را اعلام می‌کند و از انجام محاسبات نادرست و کسر درصد از قیمت نهایی خودداری می‌کند.

نتیجه گیری

محاسبه صحیح مالیات بر ارزش افزوده، به ویژه در فروشندگی، نیازمند دقت و توجه به جزئیات است. در نظر گرفتن مارجین و مارکاپ در قیمت‌گذاری و پایبندی به قیمت خالص (بدون VAT) محاسبه شده بر اساس این مفاهیم، می‌تواند از ضرر فروشندگان در معاملات جلوگیری کند و اطمینان حاصل شود که سود مورد انتظار از فروش به دست می‌آید. همواره به یاد داشته باشید که درصد کسر شده از یک عدد بزرگتر، مقدار بیشتری نسبت به درصد کسر شده از عدد کوچکتر خواهد بود. بنابراین، در محاسبات مالیاتی و قیمت‌گذاری، دقت در انتخاب مبنای محاسبه و روش کسر مالیات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

با درک این مفاهیم و استفاده از مثال‌های ارائه شده، می‌توانید از اشتباهات رایج در محاسبه VAT در فروشندگی اجتناب کرده و به مدیریت مالی دقیق‌تر کسب و کار خود کمک کنید.

بیشتر بدانید: 

1. Excelomedia
2. محاسبه بهره مرکب در اکسل–توضیح فرمول + مثال
3. COUPNCD، محاسبه تاریخ بعدی بعد از معامله اوراق بهادار
4. COUPDAYS، محاسبه مدت اعتبار اوراق بهادار از زمان صدور تا زمان معامله
5. تابع COUPDAYBS ، محاسبه مدت اعتبار اوراق بهادار از زمان صدور تا تسویه